APİS BOĞASI
Boğa tanrı, Nehir tanrısı, Doğurganlık tanrısı

Apis eski Mısır’ın en önemli ve saygın boğa tanrısıydı. Mısır’daki orijinal adı Api, Hapi veya Hep idi; Apis Yunanca adıdır. Bununla birlikte su baskını ile bağlantılı olan ve nehrin tanrısı olarak tasvir edilen Tanrı Hapi / Hep ile ilişkili değildir.

Apis boğa’ya ibadet Apis’in Koşusu olarak bilinen ancak boğa Mısır’da toplanması törenlerinde İlk Hanedan (M.Ö. 3150 – c. 2890 MÖ) erken dönemlerinden beri var olduğu bilinir.  Mısır’ın ilk tanrısı ya da en azından ilahiyat ve sonsuzlukla ilişkilendirilen ilk hayvanlar arasında olmuştur. Başlangıçta doğurganlık tanrısıydı. Daha sonra Ptah tanrısının müjdecisi, ama zamanla Ptah enkarnesi olarak kabul edildi. Ayrıca bazı dönemlerde Hathor’un oğlu olarak tasvir edildi. İyiliği ve lütfu ile yakından ilişkiliydi.

Eski Mısır’da birçok bilinen tanrı vardı. Sadece Hathor iyi biliniyordu ancak Apis en önemlisiydi çünkü tüm Mısırlıların temel kültürel değerlerini ve anlayışını temsil ediyordu. Her bireysel tanrının kendi etki ve güç alanı vardı ancak Apis sonsuzluğun kendisini ve evrenin uyumlu dengesini temsil ediyordu. Bat, Buchis, Hesat, Mnevis ve Batı Boğa gibi diğer sığır tanrıları ne kadar güçlü olursa olsun, Apis boğasının enkarne tanrılarıyla asla aynı rezonansa sahip olmazlardı.

Apis Mısır tarihi boyunca boynuzları arasında genellikle bir güneş diski ve uraeus (kralın gücünü simgeleyen kutsal yılan) olan uzun bir boğa olarak tasvir edilmiştir. Eski Mısır’ın Geç Döneminde (MÖ 525-332) bazen boğa başı olan bir adam olarak tasvir edilir ve Romalı Mısır’da tanrının en popüler temsili şekli olur. Bu ikisi arasında gelen Ptolemaic Dönemi’nde (MÖ 323-30) Serapis adı altında Zeus gibi Yunan tanrıları tarzında, cüppeli sakallı bir adam olarak antropomorfik bir biçimde temsil edildi. Apis boğa her zaman Mısır kralı ile ilişkilendirildi ve birçok anlamı arasında hükümdarlık hükümdarının gücünü ve canlılığını temsil etti.

Apis’in kökeni ile ilgili hiçbir efsane yoktur ancak Hanedanlık Öncesi Dönemi’nden (MÖ 6000-3150 civarı) gravürlerle kanıtlanmıştır. Apis daha sonra yaratıcı tanrı Ptah ile ilişkilendirilen doğurganlık ve ilkel güç tanrısı idi. Hathor ile ilk kez hangi noktada bağlantılı olduğu belirsizdir ancak bu birlik sıkı bir şekilde Mısır’daki Erken Hanedan Dönemi (MÖ 3150 – c. 2613) tarafından kurulur ve bu süre zarfında boğa da güce bağlanır. Apis boğası Ptolemaic Dönemi boyunca ve bu dönemde hangi tanrıların moda olduğu fark etmeksizin sürekli olarak Roma Dönemi’ne ve bu dönemden itibaren de törenle ibadet etti. Mısır tarihinin farklı dönemlerinde çeşitli tanrılar Osiris, Isis, Amun, Atum, Ra gibi farklı bölgelerde ve hatta ulusal olarak üstünlük kazandı ancak Apis’e ibadet asla değişmedi.

Erken Hanedan Dönemi’nde Apis’in Koşusu olarak bilinen ritüel dünyayı döllemek için yapıldı. Boğa, Hathor için kutsal olan kolye / yaka menat giyen gravürlerde gösterilir. Bu tören sırasında boğanın koştuğu yer belirsizdi ancak büyük olasılıkla o zamanlar tüm toprakları sembolik olarak dölleyecek olan Mısır’ın başkenti Memphis’teki tapınak bölgesinde idi.

Boğa dikkatli bir aramanın ardından görünüşüne göre seçildi: alnında beyaz bir üçgen işaretiyle siyahlık, sırtında şahin veya akbaba kanatları şeklinde siyah üzerine beyazlık, yan tarafında beyaz bir hilal vardı. Kuyruğunun ucundaki kılları ayrık, (“çift kıllar” olarak bilinir) ve dilinin altında bir bokböceği şeklinde bir yumru. Tüm bu özelliklere sahip bir boğa bulunursa anında Apis olarak kabul edildi. Birkaç veya bir tanesi bile yeterli olurdu. Boynun seçilmesi için alnın üzerinde bir üçgen şeklinde beyaz bir işaret ve dilin altındaki bokböceği şeklindeki yumru genellikle yeterliydi.

Bayram günlerinde, festivallerde ve bir kralın taç giyme töreni gibi diğer özel etkinliklerde boğa farklı kapılardan oluşan özel bir odada serbest bırakılırdı. Semboller ve gıda maddeleri odanın kapılarının diğer tarafına yerleştirildi ve insanlar boğa odaya götürülürken geleceğe ilişkin sorular soracaklardı. Boğa hangi kapıdan geçerse seçsin insanların sorularına cevap verecektir.

Kâhin rahipler tarafından verilip yorumlandıktan sonra boğa insanlar ibadet etmeden önce diz çökerken mahfaza içinde istedikleri gibi dolaşmaya bırakıldı. Eski Mısırlılar için her türlü yaşam, ilahi olanın bir uzantısıydı ve tüm yaşam kutsaldı. Mısır diyeti et içermesine rağmen, büyük ölçüde vejeteryandı ve hayvanlar yenildiğinde kurban için teşekkür edildi.

İnsanlar gördükleri bu boğanın öleceğini bilseler de boğada yaşayan ruhun ebedi olduğunu da biliyorlardı. Bir boğa vücudu ölebilir ancak hayvanı canlandıran ruhtu, boğanın kendisi değil. Dini bayramlarda ve diğer halka açık toplantılarda Apis boğalarının bu ebedi yönü oldu.

Boğanın katıldığı en önemli olaylardan biri bir kralın saltanatının her otuz yılda bir onu gençleştirmek için düzenlediği Heb-Sed Festivali idi. Heb-Sed Festivali, kralın tanrılara ve halka hizmet etmek için hala uygun olduğunu göstermek için gerçekleştirmesi gereken bir dizi fiziksel eylem içeriyordu. En eski zamanlardan beri boğa, kral ve monarşik güçle ilişkilendirilmişti ve bu yüzden Apis boğası ilahi bir onay gösterisi olarak kralın yanında yürüyecekti. Festivalin sonunda insanlar kralın onuruna ortak bir ziyafete davet edildiğinde Apis boğası sürekli bir güç ve erkeklik hatırlatıcısı olarak kralın huzurunda kalacaktı.

25 yıllık bir süreden sonra,boğa herhangi bir hastalık veya kaza geçirmediyse törenle öldürüldü. Hayvanın belirli kısımları rahipler tarafından yenirdi ve daha sonra iskeleti mumyalanmak için Memphis’teki tapınağın özel bir bölümüne götürüldü. Bir kral ya da soylu verilen kişiyle cesedin mumyalandığı bir yas yasası kararlaştırıldı. Aynı zamanda yerine başka bir boğa koymak için rahipler gönderilirdi. Mumyalama tamamlandıktan sonra mumyalanmış boğa, Memphis’ten kutsal yol boyunca Sakkara’daki mezarlığa götürülür ve Serapeum’da gömülürdü. Burası Ramses II’nin (MÖ 1279-1213) dördüncü oğlu Khaemweset tarafından bu amaçla kazılan bir yeraltı odası serisiydi. Ayrıca tarihi korumaya adanmış Apis boğalarının ölümlerinin ve gömülme tarihinin dikkatli bir şekilde kaydedilmesini sağlayan Khaemweset’ti. Memphis’teki Ptah Yüksek Rahibi olarak Khaemweset, boğalar için cenaze törenlerine başkanlık ederdi.

Boğalar,bazıları süslü granit lahitlere gömülürken aynı zamanda ritüel olarak öldürülen ve mumyalanan boğanın annesi de Isis’e adanmış Iseum mezarlarına benzer bir tarzda gömüldü. Boğanın ürettiği buzağılar mezar yerleri bilinmemekle birlikte aynı şekilde öldürüldü ve mumyalandı.

Boğanın ölümünün nedeni Osiris ile birlikte olmak ve yaşam, ölüm ve diriliş döngüsünü ritüel olarak yeniden canlandırmaktı. Boğa yaşayan yaratıcısı Ptah’ı yaşarken temsil eder, öldüğünde Osiris olur ve daha sonra tanrı Osirapis olarak adlandırıldı. Osiris, Mısır’ın ilk kralıydı ve tüm canlı varlıklar arasında ölen ve hayata geri dönen ilk kişiydi ve bu nedenle krallık ve ilahi ile çok yakından ilişkili olan hayvanı öldürme ritüel eylemi, monarşiyi dirilişle birleştirdi. Apis boğasının ölümü yaşamın ebedi doğasını sembolize etti. Boğanın yaşlılık veya hastalıktan ölmesini beklemek yerine hala formdayken Osiris’e gönderildi ve gömüldükten sonra sonuncusuna çok benzeyen bir boğa yerini aldı. Bu yeni boğa aslında eski boğanın ruhunun onun yerini almak için seçilecek olanda yeniden doğduğuna inanıldığından son ile aynı sonsuz ruha sahip olacaktı.

Serapeum (Apis boğa mezarları)

Bu nedenle Ptolemaic (Batlamyus) Dönemi’nin başlangıcında Ptolemaicler Apis’i Yunan tanrısı Zeus ve diğerleriyle birleştirmeyi seçti. Mısır’da kurmaya çalıştığı çok kültürlü toplum için yeni tanrısı Serapis’i yaratmayı seçti. Ptolemy Büyük Serapeum’u ünlü kütüphanenin yakınındaki İskenderiye’de, yeni tanrısını herkesi kucaklayan ve karşılayan bir tanrı olarak yükseltmek için inşa etti. Apis sadece Mısır panteonundaki başka bir tanrı değildi, Mısır değerlerinin somutlaşmışıydı ve Ptolemaicler onu Yunan tanrılarıyla birleştirdikten sonra sadece ebedi yaşamak için ölen ulusun önde gelen tanrısı oldu. Boğanın ölümü hayatının sonu değil bir eyaletten diğerine geçiş anıydı ve öldürülmesini içeren tören katliam değil dönüşüm olarak kabul edildi.

Boğa asla yaşlanmayacak ve ölmeyecek – ebedi bir varlıktı – ve sonsuz bir ilerleme içinde bir bedenden diğerine geçerek sonsuza kadar zinde ve sağlıklı kalacaktı. Apis boğa ibadetinin 3000 yıldan fazla bir sürede önemli ölçüde değişmemesinin nedeni; yaşam, zaman ve sonsuzlukla ilgili en derin Mısır değerlerini somutlaştırmasıdır. İnsanın yeryüzünde geçirdiği zaman sonsuz bir yolculukta zamanın dışına çıkacak ancak yersiz olmayacak kısa bir yolculuktu. Mısır öbür dünyası sadece farklı bir düzlemde yeryüzündeki yaşamın devamıydı; hala cennette evinin, evcil hayvanlarının, arazilerinin ve sevdiklerinin tadını çıkarabilir. Apis boğası insanlara bunun sabitliği ile güvence verdi; kişinin yaşadığı dönem ne olursa olsun daha önce bu ilahi tezahür vardı şu anda bir tane vardı ve gelecekte bir tane olacaktı ve hepsi sonsuza dek aynı varlık olacaktı.